İlk Temeller: Eski Tunç Çağı’ndan Roma’ya
Gaziantep Kalesi’nin kökleri MÖ 4000’lere, yani Eski Tunç Çağı’na kadar uzanıyor. Alleben Deresi’nin güney kenarında yükselen bir höyük üzerine kurulan kale, ilk olarak Roma döneminde (MS 2-3. yüzyıllar) gözetleme kulesi olarak kullanıldı. Bu dönemde kale, şehrin güvenliği için stratejik bir gözlem noktasıydı.
Bizans Dönemi ve Justinyanus’un Katkısı
Kalenin bugünkü mimari kimliğini, “Kaleler Mimarı” olarak bilinen Bizans İmparatoru I. Justinyanus (MS 527-565) kazandırdı. Bu dönemde kale askeri açıdan güçlendirilerek dairesel bir form aldı. Çapı yaklaşık 100 metreye, çevresi ise 1200 metreye ulaştı. Kale bedenleri üzerinde 12 kule inşa edildi. Bu düzenlemelerle Gaziantep Kalesi, bölgenin en güçlü savunma yapılarından biri haline geldi.
Memlük ve Osmanlı Dönemleri
Gaziantep Kalesi, tarih boyunca farklı devletlerin hâkimiyetine girdi. 1481’de Memlük Sultanı Kayıtbay tarafından onarılan kale, Osmanlı döneminde ise Kanuni Sultan Süleyman (1557) tarafından yeniden düzenlendi. Ana kapı ve köprü kuleleri bu dönemde inşa edilerek kaleye bugünkü sağlam yapısı kazandırıldı. Osmanlı döneminde kale, hem askeri hem de idari bir merkez olarak kullanıldı.
Kurtuluş Savaşı’nda Direnişin Sembolü
Gaziantep Kalesi, yalnızca bir savunma yapısı değil; aynı zamanda Milli Mücadele’nin sembolü oldu. 1920-1921 yıllarında Gaziantep halkının işgale karşı verdiği destansı direniş, kale duvarlarında yankılandı. Şahin Bey, Karayılan, Tüfekçi Yusuf ve 14 yaşında şehit düşen Şehit Kamil gibi kahramanların mücadelesi, kaleyi bir direniş anıtına dönüştürdü.
Cumhuriyet Dönemi ve Müze İşlevi
Cumhuriyet döneminde yapılan restorasyonlarla kale koruma altına alındı. Bugün Gaziantep Kalesi, “Gaziantep Savunması ve Kahramanlık Panoraması Müzesi” olarak hizmet veriyor. Kale içinde, şehrin Kurtuluş Savaşı’ndaki destansı mücadelesini anlatan belgeseller, hologram gösterileri ve panoramik sergiler ziyaretçilere sunuluyor.
Kültürel ve Turistik Önemi
Gaziantep Kalesi, yalnızca bir askeri yapı değil; şehrin hafızası, direnişin sembolü ve kültürel mirasın taşıyıcısıdır. Bugün hem yerli hem de yabancı turistlerin uğrak noktası olan kale, Gaziantep’in tarihini ve kimliğini dünyaya tanıtıyor. UNESCO’nun kültürel miras listelerinde yer alması için yürütülen çalışmalar da bu önemi pekiştiriyor.
