Hemen her gün bu şikayetle gelen hastalarla karşılaşıyorum. Konuya hızlı giriş yaptım. Merhaba sevgili okurlarım. Heyecanımı mazur görün lütfen. Bu konu sanıldığından çok daha önemli. Gelen hastalarımın çoğunluğu 16-17 yaşlarında oluyor. Bu yaşlara gelindiğinde ise iş işten çoktan geçmiş oluyor. Gelin bu konuyu detaylı inceleyelim;
Kısalığının tanımı gereği, herhangi bir toplum boy kısalığı açısından tarandığında yaklaşık yüzde 3 kadarında kısa boy (bodurluk) saptanabilir. Esasen boy-kilo taramaları toplumun beslenme durumunu değerlendirmek için yapılır. Toplum taramaları açısından kısa boy kronik beslenme yetersizliğinin göstergesidir. Bir toplumda kısa (bodur) çocuk oranı ne kadar yüksekse beslenme yetersizliği o kadar yaygın bir sorundur demektir. Kısa boyda bölgesel farklılıklar dikkat çekicidir. Ege bölgesi yüzde 5 ile en düşük kısa boy oranına sahipken, doğuya gittikçe oranlar artmakta ve Kuzeydoğu Anadolu’da oran yüzde 18’e ulaşmaktadır.
Normal ve hastalığa bağlı kısalıklar arasında Ayırım çocukluk çağı için en önemli değişken büyüme hızıdır. Büyüme hızı belli bir süredeki, örneğin 6 aylık veya 1 yıllık zaman dilimindeki uzama miktarıdır. Ergenlik öncesi dönemde çocuklar yılda ortalama 5-6 cm büyür. Eğer bir çocuğun büyüme hızı yaşıtlarına göre geri ise büyüme geriliği vardır. Kısa boylu bir çocuk genel olarak sağlıklıysa ve normal hızda büyüyor ise bu durum normal kısalık olarak adlandırılır. Ailevi ve yapısal kısalıklar bu grupta yer alır. Büyüme geriliği ile birlikte olan kısalıklarda ise altta yatan bir neden her zaman vardır ve patolojik kısalık olarak adlandırılır. Büyüme hızı üzerinden ayırım 6-12 aylık bir izlem gerektirir ve bu izlem süresi altta yatan ciddi bir sorunun tespiti açısından zaman kaybına yol açabilir. Ancak çocuğun her muayenede boy ölçümü yapılır ve bir büyüme eğrisi üzerinde izlenirse, eğride aşağı kaymanın gözlenmesiyle büyüme geriliği erkenden fark edilebilir. Çocuğun boyu normal olsa bile büyüme geriliği varsa hastalık araştırmak gerekir. Çocuğun eski büyüme eğrisi bilinmiyor ve kısalık ilk kez tespit ediliyorsa, normal ve hastalıklı kısalık ayrımında yararlı bir diğer ölçüt kısalığın derecesidir. Çocuğun boy uzunluğu toplum standartlarına göre yüzde birlik dilimin de altında ise ciddi boy kısalığı vardır. Ciddi boy kısalığı hastalıklara bağlı oluşur, normal olarak değerlendirilmez.
Boy kısalığı ve büyüme geriliği nedenleri beslenme yetersizliği, kronik hastalıklar, raşitizm ve diğer kemik hastalıkları, gebelik haftasına göre küçük (SGA) doğum, genetik bozukluklar ve endokrin hastalıkları içerir. En sık endokrin nedenler tiroit ve büyüme hormonlarının yetersizliğidir.
Büyüme geriliği ve boy kısalığının tüm dünyada en sık nedeni beslenme yetersizliğidir. Malnütrisyon olarak da adlandırılan bu durum gelişmekte olan ülkelerde daha çok gıda alımının yetersizliğinden kaynaklanır. Nutrisyonel kısalığın tedavisinde yeterli ve dengeli gıda alımının sağlanması yanı sıra yüksek enerji veren beslenme ürünlerinin kullanılmasına ihtiyaç duyulabilir. Gelişmiş ülkelerde ise beslenme yetersizliği daha çok besin emilimini bozan veya enerji sarfiyatını artıran kronik hastalıklardan kaynaklanır. Örneğin, ince bağırsaklardan besin emilimini bozarak büyüme geriliği yapan Çölyak hastalığında kısa boy kimi zaman ilk ve tek bulgu olarak karşımıza çıkabilir. Çölyak hastalığı olan çocuklarda glütensiz diyet uygulanarak bağırsak hasarının onarılması normal büyümeyi sağlar.
Boy kısalığı olan çocukta altta yatan nedeni belirlemek ve tedavi etmek esastır. Endokrin hastalıklara bağlı kısalıklarda eksik olan hormonun yerine konması gerekir. Hipotiroidi saptanan çocuklara tiroit hormonu verilir. Büyüme hormonu eksikliği olan çocuklarda ise büyüme hormonu tedavisi normal büyümeyi ve çocuğun kendi potansiyeline uygun erişkin boya ulaşmasını sağlar.
Öte yandan, boy kısalığı yapan bir grup hastalıkta nedene yönelik tedavi uygulanamamaktadır. Bu tür hastalığa sahip çocuklara herhangi bir müdahalede bulunulmadığında erişkin boyları kısa kalır. Bu durumun en sık karşılaşılan iki örneği bir kromozom bozukluğu olan Turner sendromu ile küçük doğan ve kısa kalan SGA’lı çocuklardır. Bu çocuklarda büyüme hormonu eksikliği olmadığı halde büyüme hormonu tedavisinin başarılı sonuçlar verdiği uluslararası alanda yapılan uzun dönemli pek çok çalışmada gösterilmiştir.
Sağlıkla kalın!
