Gaziantep’in köklü kültürünü yansıtan geleneksel el sanatları, geçmişi günümüze taşıyan birer kültür hazinesi olarak biliniyor. Ancak fabrikasyon üretim, değişen yaşam koşulları ve gençlerin bu mesleklere ilgi göstermemesi nedeniyle birçok sanat dalı yok olma tehlikesiyle karşı karşıya.
Geleneksel el sanatları, toplumların kimliklerini korumalarında ve geçmişle gelecek arasında köprü kurmalarında büyük önem taşıyor. Gaziantep’te yüzlerce yıl boyunca süregelen el sanatları; sedefçilikten bakırcılığa, aba dokumacılığından semerciliğe kadar pek çok farklı alanda zengin bir miras oluşturdu. Ancak günümüzde bu mesleklerin çoğu birkaç usta ile ayakta kalmaya çalışıyor.
Gaziantep'te Kaybolmaya Yüz Tutan Meslekler:
Sedef İşlemeciliği: Sedef, midye kabuklarından elde edilen ve yüzyıllardır işlenen değerli bir malzeme. Osmanlı döneminde özellikle saraylarda kullanılan sedef işlemeciliği, mobilyadan süs eşyalarına kadar geniş bir alanda uygulandı. Türkiye’de yaygın olarak yalnızca Gaziantep’te sürdürülen bu sanat, turistik ürünler ve ihracatla da varlığını devam ettirdi. Ancak fabrikasyon üretimin yaygınlaşması ve gençlerin ilgisizliği, sedefkârlığı yok olma noktasına getirdi.
Bakırcılık ve Kalaycılık: Gaziantep bakırcılığı, el işçiliği ve ince motifleriyle dünyaca tanınıyor. Bakırcılar Çarşısı yıllarca bu kültürün kalbi oldu. Yekpare bakır işçiliği, haftalar süren emek gerektiriyor. Ancak günümüzde mutfak eşyalarının farklı metallerden üretilmesiyle bakırcılık, eski önemini kaybetti. Kalaycılık da benzer şekilde unutulmaya yüz tuttu. Artık genç ustaların yetişmemesi, bu mesleğin geleceğini tehdit ediyor.
Aba Dokumacılığı: Geçmişte keçi kılı, yün ve doğal boyalarla üretilen abalar, toplumda hem sosyal statüyü yansıtır hem de günlük giysi olarak kullanılırdı. Maraş, Urfa ve Antep abaları farklı dokuma teknikleriyle ayrılırdı. Bugün ise polyester iplikler ve suni boyalarla sınırlı şekilde üretiliyor. Geleneksel yöntemleri bilen usta sayısı oldukça azaldı.
Takunyacılık (Hap Hap): Gaziantep’te hamamlarda ve fırınlarda yaygın olarak kullanılan takunyalar, ceviz, dut ve şimşir ağaçlarından yapılırdı. El işçiliğiyle oyulan, sedef kakmalarla süslenen bu ayakkabılar hem işlevsel hem de estetikti. Ancak günümüzde çeşit çeşit terlik ve plastik ürünlerin çıkmasıyla takunyacılık unutulmaya yüz tuttu.
Semercilik: At ve eşeklerin taşımacılıkta yaygın olarak kullanıldığı dönemlerde semercilik çok önemliydi. Hayvanların sırtına konulan semerler, büyük bir ustalıkla yapılırdı. Ancak motorlu araçların yaygınlaşmasıyla bu meslek yok olma tehlikesiyle karşılaştı. Gaziantep’te birkaç usta dışında semercilikle uğraşan kimse kalmadı.
Küpçülük: Gaziantep’in köylerinde kadınların el emeğiyle yapılan küpler, su saklamada ve serin tutmada önemli bir araçtı. Killi toprak ve keçi kılından yapılan bu küpler günlerce yoğrulup haftalarca kurutulduktan sonra pişirilirdi. Ancak buzdolabının yaygınlaşmasıyla birlikte küpler artık kullanılmaz hale geldi.
Kültürel Mirasın Geleceği Tehlikede
Gaziantep’in sedef işlemeciliği, bakırcılığı, dokumacılığı, takunyacılığı, semerciliği ve küpçülüğü; şehrin kimliğini yansıtan en önemli değerlerden. Ancak fabrikasyon üretim, modernleşme ve genç kuşakların ilgisizliği yüzünden bu meslekler yok olma noktasına geldi.
Yetkililer ve usta sanatkarlar, bu mesleklerin korunması ve gelecek nesillere aktarılması için daha fazla çaba gerektiğini vurguluyor. Aksi halde, Gaziantep’in zengin kültürel mozaiğini oluşturan bu değerler yalnızca kitaplarda ve müzelerde hatırlanacak.
