Türkiye'nin doğu ve güneydoğusunda özellikle Gaziantep, Kilis ve Şanlıurfa'da hem kültürel hem de geleneksel bir giyim olan Yemeni kültürü yaygın olarak kullanılmakta.
Türkiye’nin bazı bölgelerinde "yemeni" kelimesi başörtüsü anlamına gelse de, Gaziantep ve çevresinde tamamen farklı bir anlam taşır.
Bu bölgelerde yemeni, tamamen doğal deriden üretilen, el işçiliğiyle yapılan, topuksuz ve sağlıklı ayakkabılar olarak bilinir.
Gaziantep’te bu geleneksel ayakkabıyı üreten zanaatkârlara ise “köşker” adı verilir. Bu kelime, Farsça kökenli “keşfger” sözcüğünden türetilmiştir ve "ayakkabı yapan kişi" anlamına gelir.
Yemeni'nin Hikayesi
Rivayetlere göre yemeni ayakkabısı, ilk olarak Yemen’de "Yemen-i Ekber" isimli biri tarafından üretilmiştir. Oradan Halep’e, ardından Gaziantep başta olmak üzere Urfa, Maraş, Diyarbakır, Adana ve Antakya’ya kadar yayılmıştır.
Zamanla üretimi birçok şehirde sona erse de bu geleneği günümüzde hâlâ sürdüren başlıca iller Gaziantep, Urfa ve Kilis’tir.
Yemeninin Yapımında Hangi Malzemeler Kullanılır?
Yemeniler gön ve yüz adı verilen iki ana kısımdan oluşur. Alt tabanı manda veya sığır derisinden, üst kısmı ise keçi derisinden yapılır.
İç astar koyun derisinden, iç taban sığır ya da keçi derisinden, kenarlar ise oğlak derisinden üretilir. Yapımında hiçbir şekilde plastik kullanılmaz.
Tüm dikişler elde yapılır, ters dikilerek sonrasında düz çevrilir ve kalıplanır. Bu özelliğiyle yemeni hem dayanıklı hem de son derece sağlıklı bir ayakkabı türüdür.
Yemeni Nerede Giyilir?
Yemeniler genellikle yaz aylarında dış mekânda; bağda, bahçede, sokakta ve günlük yaşamda kullanılır. Kış aylarında ise ev içi kullanım için tasarlanmış yemeni terlikleri ve çizmeleri tercih edilir.
Ayakta terleme yapmayan bu geleneksel ayakkabılar, kışın ev içinde patik niyetine giyilirken, yazın serin tutma özelliği sayesinde oldukça rahattır.
Yemeni Çeşitleri
Yemeni kültüründe çeşitli modeller öne çıkar. Bunlardan bazıları şunlardır:
Halebi: Köylerde yaygın kullanılan ilk modeldir. Ayağı bileğe kadar örter, burnu kıvrık ve genelde mor ya da parlak kırmızı olur.
Merkup: Şehirlerde tercih edilen, kısa yüzlü ve yuvarlak burunlu modeldir.
Burnu Sivri: Halebi ile benzerlik taşıyan, sivri ve açık yüzlü bir modeldir.
Eğri Simli: Kısa yüzlü, kıvrık burunlu ve gümüş telle süslenmiş özel tasarımdır. Genellikle gelinler tarafından giyilir.
Bekçi ve Çiftçi Haydesi: Çobanlar ve köy halkı tarafından dağda ya da tarlada giyilir.
Edik: Sadece kadınlara özel olan bu sarı renkteki yemeni çeşidi, özellikle gelinler tarafından kullanılır.
Yemeni de Numara Sistemi
Yemeniler geleneksel olarak 10 farklı numarada üretilir. Bunlar;
Küçük Hasbe, Büyük Hasbe, Bostan, Zenger, Ges, Lorbo, Kaba Lorbo, Özger, Uluayak ve hiçbir numaraya uymayan Zeber olarak adlandırılır. Karışıklık olmaması için çiftler iple bağlanarak duvarlara asılır.
