Gaziantep’in Nizip ilçesi yakınlarında, Fırat Nehri kıyısında yükselen Zeugma Antik Kenti, sahip olduğu tarihi ve kültürel mirasla yalnızca Türkiye’nin değil, dünyanın da dikkatini çekiyor. Arkeolojik açıdan büyük bir öneme sahip olan kent, Hellenistik dönemden Roma İmparatorluğu’na, oradan günümüze kadar uzanan bir geçmişe tanıklık ediyor.
Gaziantep Zeugma Antik Kentin Hikayesi
Zeugma, kelime anlamı olarak “köprü”, “geçit” demektir. Bu isim, kentin coğrafi konumunu tam anlamıyla yansıtır. Fırat Nehri’nin en kritik geçiş noktalarından birinde konumlanan kent, İ.Ö. 300 yıllarında Büyük İskender’in komutanlarından I. Selevkos Nikator tarafından kurulmuştur. Kentin batısında yer alan bölgeye kendi adını vererek "Seleukeia", doğudaki bölgeye ise Persli eşi Apama’nın adını taşıyan "Apamae" isimlerini vermiştir.
Bu iki şehir, Fırat Nehri üzerinden bir köprüyle birbirine bağlanarak tam anlamıyla bir ticaret ve kültür merkezi haline gelmiştir. Hellenistik dönemde kurulan Zeugma, stratejik konumu nedeniyle Roma döneminde önemli bir lejyon yerleşimi haline gelmiş ve doğu sınırında kilit bir kent olmuştur. Bu özellik, şehrin farklı kültürlerin etkileşimine sahne olmasına da zemin hazırlamıştır.
Gaziantep Zeugma Antik Kentinde Yapılan Kazılar ve Kurtarılan Miras
Her ne kadar Zeugma’da arkeolojik kazılar 1970’li yıllarda başlamış olsa da, asıl önemli çalışmalar Birecik Barajı’nın inşası sürecinde başlamıştır. Apamae'nin tamamen, Seleukeia’nın ise kısmen baraj suları altında kalacağı anlaşılınca T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı öncülüğünde büyük çaplı kurtarma kazıları başlatılmıştır. 2000 yılında sona eren bu süreçte, su altında kalacak alanlardan çıkarılan eşsiz mozaikler, freskler ve diğer tarihi buluntular Gaziantep Arkeoloji Müzesi’ne taşınmıştır.
2005 yılı itibarıyla kazılar yeni bir döneme girmiş, Prof. Dr. Kutalmış Görkay başkanlığında yürütülen çalışmalar, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın katılımıyla resmi olarak başlatılmıştır. Bu süreçteki kazılar, yalnızca akademik ve bilimsel araştırmalarla sınırlı kalmayıp, aynı zamanda Zeugma'nın kültürel miras olarak korunmasına ve turizme kazandırılmasına da büyük katkı sağlamıştır.
Zeugma, Roma İmparatorluğu döneminde altın çağını yaşamıştır. Genişleyen ticaret ağları, ihtişamlı villalar ve sanatsal üretimin artmasıyla kent bölgenin parlayan yıldızı olmuştur. Ancak bu parlak dönem, M.S. 256 yılında Sasani Kralı I. Şapur’un kenti ele geçirip yağmalamasıyla sona ermiştir. Bu yıkımdan sonra Zeugma, bir daha eski ihtişamına kavuşamamıştır.
Gaziantep Zeugma Antik Kentini Özel Kılan Eserler
Zeugma’yı dünya çapında meşhur eden en önemli özelliklerinden biri, Roma villalarını süsleyen mozaiklerdir. Kentin yalnızca küçük bir kısmında yapılan kazılarda dahi ulaşılan mozaikler, eşsiz renk ve motifleriyle dünya standartlarında kabul edilmektedir. Bunların en ünlüsü, Zeugma Mozaik Müzesi’nde sergilenen ve “Çingene Kızı” olarak bilinen mozaiktir.
Zeugma kazıları sırasında ele geçen bir diğer önemli buluntu grubu ise “bullalar” yani mühür baskılardır. Bu mühürler, bölgenin diplomatik ve ticari geçmişi hakkında önemli bilgiler sunarken, sayı açısından da bir “dünya rekoru” Gaziantep’e kazandırmıştır.
Gaziantep Zeugma Antik Kent'e Nasıl Gidilir?
Zeugma Antik Kenti, Gaziantep’in Nizip ilçesine bağlı Belkıs Merkez Mahallesi sınırlarında yer alır. Şehir merkezinden kalkan Nizip dolmuşları veya özel araçlarla Belkıs Köyü’ne ulaşmak mümkündür. Kent, Gaziantep şehir merkezine yaklaşık 50 kilometre, Nizip’e ise 10 kilometre mesafededir.
Adres: Belkıs Merkez Mahallesi, 27700 Belkıs Köyü / Nizip / Gaziantep
