Gaziantep, tarih boyunca farklı etnik ve dini grupların bir arada yaşadığı, renkli bir mozaik şehir olarak dikkat çekti.
Osmanlı döneminde şehir, Ermeni ve Rum topluluklarının hem ekonomik hem de kültürel hayatın merkezinde olduğu bir kentti.
20. yüzyılın başlarına gelindiğinde yaşanan olaylar ve nüfus değişimleri, bu toplulukların yerleşim alanlarının büyük ölçüde terk edilmesine ve unutulmasına neden oldu.
Günümüzde ise bu mahalleler, geçmişin sessiz tanıkları olarak ayakta durmaya çalışıyor.
Gaziantep’te 1900'lerde Rum ve Ermenilerin Nüfusu
1914 yılı nüfus kayıtlarına göre Gaziantep Sancağı’nda 20.084 Ermeni, 1.661 Rum ve 5.133 Yahudi yaşıyordu. Toplam nüfus ise 226.354 olarak kayıtlara geçti. Bu veriler, Ermeniler ve Rumların şehirdeki ticaret, eğitim ve kültürel yaşamın merkezinde önemli bir rol oynadığını gösteriyor.
Gaziantep’in Unutulmuş Ermeni ve Rum Mahalleleri
Bey Mahallesi
Gaziantep’in en eski yerleşim yerlerinden biri olan Bey Mahallesi, 18. yüzyılda Ermeni ve Rum nüfusunun yoğun olduğu bir bölgeydi. Mahalledeki taş konaklar ve avlulu evler, dönemin mimari özelliklerini günümüze taşıyor. Bey Mahallesi, Ermenilerin yoğunlukta olduğu mahallelerden biri olarak, eğitim ve ekonomik açıdan kentin gelişimine katkı sağlamış.
Mahallede, Müslümanlar ve Ermeniler yan yana “kapı komşusu” olarak huzur içinde yaşamış; St. Mary Kilisesi (şimdiki Kurtuluş Camii), Eski Kilise, Kendirli Kilisesi ile Çınarlı, Eyüboğlu ve Bey camileri, bu dönemin izlerini günümüze taşıyor. Sokaklarda piyano ve org gibi müzik aletlerinin sesi, mahalle sakinlerinin yaşam standardı ve kültürel zevkleri hakkında fikir veriyor.
Bey Mahallesi, günümüzde geleneksel Gaziantep evleri, dar sokakları, müzeleri ve kafe işletmeleriyle hem tarihini koruyor hem de değişen yüzünü ziyaretçilere sunuyor. Ancak Ermeni nüfusu neredeyse tamamen azaldığından, mahallede kültürel izler büyük ölçüde kaybolmuş durumda.
Rumkale
Gaziantep’in Nizip ilçesinde yer alan Rumkale, Fırat Nehri’nin Merzimen Çayı ile birleştiği noktada konumlanıyor.
Roma döneminden Osmanlı dönemine kadar farklı medeniyetlere ev sahipliği yapan kale, Rum topluluklarının yoğun olarak yaşadığı önemli yerleşim alanlarından biriydi.
16. yüzyılda “Rum Mahallesi” olarak bilinen bu bölge, Hacı Halil Mahallesi adıyla da anılıyordu. 1584 yılı kayıtlarına göre mahallede 130 hane ve 11 mücerred (dini görevli) bulunuyordu.
Rumkale, bölgenin idari merkezi olarak da Osmanlı döneminde stratejik bir öneme sahipti.
Rumlulu Mahallesi
Gaziantep şehir merkezine yakın Rumlulu Mahallesi, Osmanlı döneminde Rum nüfusunun yoğun olarak yaşadığı bir yerleşim alanıydı. 1536 yılında 122 hane ve 12 mücerred nüfusu ile dikkat çeken mahallede, 1584 yılında sayı 89 hane ve 5 mücerrede düşmüştür.
Bu azalma, bölgedeki demografik değişimlerin işareti olarak kayıtlara geçti.
Gaziantep'te Hikayeleri Bilinmeyen Mahallelerin Günümüzdeki Durumu
Günümüzde bu mahallelerin büyük kısmı terk edilmiş ve unutulmuş durumda.
Ancak sivil toplum kuruluşları ve araştırmacılar, bu kaybolan kültürel mirası gün yüzüne çıkarmak için çalışmalar yürütüyor. Bey Mahallesi’nde yapılan restorasyon projeleri, bu mirası yaşatma konusunda önemli adımlar arasında yer alıyor.
Gaziantep’in Ermeni ve Rum mahalleleri, şehrin çok kültürlü geçmişinin sessiz tanıkları olarak önemini koruyor. Bu bölgelerin yeniden keşfi ve korunması, tarihsel hafızayı canlı tutmak ve kültürel çeşitliliği anlamak açısından büyük bir değer taşıyor.
