Gaziantep, tarih boyunca önemli bir ticaret merkezi olmasının yanı sıra, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinden kalan hanlarla zengin bir kültürel mirasa sahiptir.
Hanlar, yalnızca yolcular ve kervanlar için konaklama ve dinlenme yeri sağlamakla kalmayıp, aynı zamanda pazar, depo ve harp zamanlarında erzak ve mühimmat ambarı olarak da hizmet vermiştir. Ticaret yolları üzerinde bir gün içinde kervanların alacağı mesafeye göre inşa edilen hanlara kervansaray denirken, şehir içindeki hanlar tamamen ticari amaçla kullanılmıştır.
Bu yapılar, farklı yörelerden gelen insanların sosyal temas kurmasına ve kültürlerini birbirlerine aktarmasına olanak sağlamıştır. Gaziantep’te eskiden 31 han bulunurken, günümüze ulaşabilenler şehrin ticari geçmişini gözler önüne sermektedir.
Gaziantep'in Tarihi Hanları
Hışva Han
Hışva Han, Lala Mustafa Paşa tarafından yaptırılmış olup, kitabesi bulunmamaktadır. Vakfiyeler ve mahkeme sicilleri, yapının 1563-1577 yılları arasında inşa edildiğini göstermektedir. Tek katlı han, Gaziantep Kalesi eteklerinde yer almakta ve batısında hamam, Susamhane, doğusunda ise Bedesten ve Mir-i Miran Mescidi ile birlikte bir külliye oluşturmuştur.
Gaziantep'in Tarihi Hanları
Hışva Han
Hışva Han, Lala Mustafa Paşa tarafından yaptırılmış olup, kitabesi bulunmamaktadır. Vakfiyeler ve mahkeme sicilleri, yapının 1563-1577 yılları arasında inşa edildiğini göstermektedir. Tek katlı han, Gaziantep Kalesi eteklerinde yer almakta ve batısında hamam, Susamhane, doğusunda ise Bedesten ve Mir-i Miran Mescidi ile birlikte bir külliye oluşturmuştur.
Hanın kuzey cephesinde dükkanlar, iç bölümde avluya açılan odalar, revaka açılan mekanlar ise depo ve ahır olarak kullanılmıştır.
Anadolu Hanı
19. yüzyıl başlarında inşa edildiği tahmin edilen Anadolu Hanı, iki avlulu ve iki katlı yapısıyla Osmanlı han mimarisi örneğidir. Yolcu hanı olarak tasarlanan hanın zemin katı depo ve ahır, üst katı ise yolcu odaları olarak kullanılmıştır. Avlular, farklı yönde çarpık planlı mekanlarla çevrelenmiş olup, 1985 yılında restore edilmiştir.
Bayaz Han
Bayaz Han, tütün tüccarı Bayaz Ahmet Ağa tarafından 1905-1909 yıllarında yaptırılmıştır.
Birinci Dünya Savaşı sonrası İngilizler tarafından karargâh, Antep savunması sırasında ise hapishane olarak kullanılmıştır. Gaziantep’te ilk sinema gösterimi Bayaz Han’da yapılmıştır. 2007 yılında restorasyonu tamamlanmış ve mülkiyeti Gaziantep Büyükşehir Belediyesi’ne geçmiştir.
Budeyri Hanı
1900’lü yılların başlarında yapıldığı tahmin edilen Budeyri Hanı, iki katlı ve tek avlulu bir yapıdır. Kuzey kanadındaki alt kat mekanlar caddeye açılan dükkanlardan oluşurken, üst kat yolcu odalarına ayrılmıştır.
Güney kanatta ise 15 mekan avluya açılmaktadır. Ahır kısmı 32 hacimden oluşur ve 2004 yılında restore edilmiştir.
Buğday Hanı
İlk olarak 1640 yılında Mustafa Ağa tarafından yaptırıldığı düşünülen Buğday Hanı, 19. yüzyıl mimarisini yansıtan iki avlulu, iki katlı bir Osmanlı hanıdır. Günümüzde yöresel gıda ürünleri satışında kullanılmakta olup, 2007 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir.
Gümrük Hanı
Tarih boyunca yolcu hanı olarak kullanılan Gümrük Hanı, Gaziantep’in el sanatlarını yaşatmak amacıyla restore edilerek “Yaşayan Müze Tarihi Gümrük Hanı” adıyla hizmete açılmıştır. Han, bakır işlemeciliği, kilimcilik, yemeniyapımı, sedefkârlık ve Antep işi el işlemesi gibi geleneksel meslekleri geleceğe aktarmaktadır.
Güven Han
19. yüzyılda inşa edilen Güven Han, iki katlı ve tek avlulu bir yapıdır. Alt kat dükkan, depo ve ahır, üst kat ise konaklama mekanlarından oluşmaktadır. Günümüzde dükkan ve depo olarak kullanılmaktadır.
Kumru Hanı
19. yüzyıl sonlarında inşa edilen Kumru Hanı, tek avlulu ve üç katlı bir Osmanlı hanıdır. Avlunun doğu bölümünde iki katlı, batı ve güney kısmında ise üç katlı bölümler yer almaktadır. Tek katlı dükkânlar ve cümle kapısı, yapının dikkat çeken özelliklerindendir.
Kürkçü Hanı
1890 yılında inşa edilen Kürkçü Hanı, tek avlulu ve iki katlı bir yapıdır. Memluklu ve Zenği üslubunu yansıtan giriş kapısı, siyah-beyaz taşlarla görkemli bir görünüm sunar. Zemin katta dükkan, depo ve ahırlar, üst katta yolcu odaları bulunmaktadır.
Millet Hanı
1571-1572 yıllarında Sadrazam Lala Mustafa Paşa tarafından yaptırılan Millet Hanı, tipik Osmanlı kervansarayı özelliklerine sahiptir. 2001 yılında restore edilen han, günümüzde unutulmaya yüz tutmuş el sanatlarının icra edildiği iş yerlerine ev sahipliği yapmaktadır.
Pürsefa Hanı
Mevlevihane karşısında yer alan Pürsefa Han, 1887 yılında inşa edilmiştir. Daha önce iki kez yanmış olan han, 2008 yılında restore edilerek turistik eşya, lokanta ve kafe olarak hizmet vermeye başlamıştır.
Sabuncu Hanı
Kara Hacı Sokağı’nda bulunan Sabuncu Hanı, Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde geçmektedir. 3 katlı tek avlulu yapının bir kısmı yıkılmış, kalan bölümleri ise Antep savunması sırasında kullanılmıştır.
Şeker Hanı
16. yüzyılda inşa edildiği düşünülen Şeker Hanı, iki katlı ve düzgün kesme taşlardan yapılmıştır. Giriş portalı oldukça gösterişli olup, avlu çevresinde odalar revaklarla çevrilidir.
Şire Han
1885-1886 yıllarında inşa edilen Şire Han, tek avlulu ve iki katlıdır. Yolcu ve iş hanı olarak kullanılan yapının zemin katında dükkan, depo ve ahır, üst katta ise yolcu odaları bulunmaktadır. Avluda şadırvan yer almaktadır.
Tuz Hanı
Tuz Hanı, 16. yüzyıl sonlarında inşa edilmiş olup, tek avlulu ve iki katlı Osmanlı hanlarındandır. Zemin kat depo, ahır ve dükkan; üst kat ise yolcu odalarına ayrılmıştır. Kuzeybatı köşesinde meşhur yüksek kahve bulunmaktadır.
Tütün Hanı
1754 yılı öncesine dayanan Tütün Hanı, Osmanlı döneminde tütün alım-satım merkezi olarak kullanılmıştır. 2007 yılında restore edilmiştir.
Yemiş Hanı
1900’lü yılların başlarında yapıldığı tahmin edilen Yemiş Hanı, iki katlı ve tek avlulu bir Osmanlı hanıdır. Güney ve kuzey kanattaki mekanlar avluyu çevrelemekte, ahır kısmı 32 hacimden oluşmaktadır. 2004 yılında restore edilmiştir.
Yeni Han
1557 tarihli ayıntab vakıf defterinde adı geçen Yeni Han, tek avlulu ve iki katlıdır. Zemin kat depo ve ahır, üst kat ise yolcu odalarına ayrılmıştır. Yapının dikkat çeken süslemesi, batı cephesindeki cümle kapısı üzerindeki siyah-beyaz taşlardan oluşmaktadır.
Yüzükcü Hanı
Kitabesi mevcut olan Yüzükcü Hanı, 1735 öncesinde inşa edilmiş, 1897 yılında büyük ölçüde yenilenmiştir. Tek avlulu yapının zemin katında dükkan ve depolar, üst katta ise konaklama odaları yer almaktadır.
Gaziantep’in tarihi hanları, şehrin ticaret geçmişini ve kültürel çeşitliliğini günümüze taşırken, restorasyon ve koruma çalışmalarıyla geleneksel mimari ve el sanatları gelecek nesillere aktarılmaktadır.
