Binlerce yıllık geçmişiyle Anadolu’nun en özel antik kentlerinden biri olan Zeugma’da, 1998 yılında gün yüzüne çıkarılan ve Gaziantep’in adeta simgesi haline gelen “Çingene Kızı” mozaiğinin hikâyesi, yıllar sonra eksik parçalarının da tamamlanmasıyla yeni bir döneme girdi.
Kentin kültürel belleğinde derin izler bırakan mozaiğin etkileyici geçmişi, bulunduğu an kadar yurt dışına kaçırılan parçalarının geri dönüş süreciyle de dikkat çekiyor.
Çingene Kızının Hikayesi
Gaziantep’in Nizip ilçesine bağlı Belkıs Mahallesi sınırları içindeki Zeugma Antik Kenti’nde yürütülen kazılarda, 1998 yılında devrilmiş bir sütunun kaldırılmasıyla tesadüfen ortaya çıkan “Çingene Kızı”, o günden bu yana hem arkeoloji dünyasında hem de halkın gönlünde özel bir yere sahip.
Kazılar sırasında, bir vatandaşın Kelekağzı bölgesinde gösterdiği noktada, yaklaşık 15 metrekarelik bir alanda bulunan mozaik, Zeugma kazılarına başkanlık eden emekli öğretim üyesi Rifat Ergeç ve ekibi tarafından ortaya çıkarıldı. Bir Roma villasında yemek odasının zemininde yer alan bu mozaik, üzerini örten sütun sayesinde kaçak kazılardan nispeten korunabilmişti.
“Çingene Kızı”na İsmini Veren Detaylar
Mozaiğe “Çingene Kızı” isminin verilmesinde, eserin dikkat çekici yüz ifadesi, kulağındaki küpeler, iri gözleri ve başındaki bağ büyük rol oynadı. Her ne kadar eserin kimliği konusunda farklı görüşler olsa da, bu simge, kısa sürede Gaziantep’in kültürel tanıtımında önemli bir figür haline geldi.
Kayıp Parçaların ABD’de Olduğu Ortaya Çıktı
Ancak mozaik sadece bulunduğu haliyle değil, eksik parçalarının akıbetiyle de uzun süre gündemde kaldı. 1960'lı yıllarda yapılan kaçak kazılar sırasında parçalanan eserin bazı bölümleri, yasa dışı yollarla yurt dışına çıkarılmıştı. Yıllar sonra, bu kayıp 12 parçanın ABD’nin Bowling Green State Üniversitesi’nde dekoratif amaçlarla sergilendiği ortaya çıktı.
2012’de Başlayan İade Süreci
Dr. Stephanie Hooper’ın 2012 yılında yaptığı araştırma sonucunda, üniversitenin 35 bin dolar karşılığında satın aldığı mozaiklerin Zeugma Antik Kenti’ne ait olduğu belirlendi. Bunun üzerine Kültür ve Turizm Bakanlığı, antik kentin kazı başkanı Prof. Dr. Kutalmış Görkay’dan inceleme talep etti.
Hazırlanan raporda, ABD’deki parçaların “Çingene Kızı” mozaiğinin bordürüne ait olduğu kesinleşti. Bakanlık aynı yıl resmî iade talebini başlattı.
5,5 Yıl Süren Görüşmeler Sonuç Verdi
Yaklaşık 5,5 yıl süren diplomatik görüşmelerin ardından, 15 Mayıs’ta Türkiye ve Bowling Green State Üniversitesi arasında mozaiklerin iadesine ilişkin protokol imzalandı. Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, eserlerin 26 Kasım’da Chicago’dan Gaziantep’e getirileceğini açıkladı.
Zeugma Mozaik Müzesi’nde Büyük Hazırlık
Gaziantep halkı tarafından büyük bir heyecanla karşılanan bu gelişme sonrası, Çingene Kızı mozaiğinin sergilendiği Zeugma Mozaik Müzesi’nde geçici sergileme alanı oluşturuldu. Kayıp parçalar, bir süre burada sergilendikten sonra restore edilerek mozaikteki orijinal yerlerine yerleştirildi ve ziyaretçilere açıldı.
“Çingene Kızı”, artık sadece Gaziantep’in değil, tüm Türkiye’nin kültürel mirasını temsil eden simgelerden biri olarak geçmişin izlerini geleceğe taşımaya devam ediyor.
