Gaziantep, yalnızca mutfağı ve kültürel zenginlikleriyle değil, aynı zamanda tarih boyunca geliştirdiği eşsiz su mimarisiyle de dikkat çekmekte.
Şehrin yer altına gizlenmiş kastel ve livas sistemi, binlerce yıl önce yaşamış insanların suyu verimli ve hijyenik biçimde dağıtabilmek için geliştirdikleri yapılar mühendislik dehasını gözler önüne sermekte.
Günümüzde pek çok Kastel, şehrin farklı mahallelerinde yer almakta ve hem tarihi miras hem de su yönetimi açısından büyük öneme sahip.
Gaziantep’in 12 bin yıllık su yapıları, Anadolu Türk mimarisinde yalnızca bu şehirde görülen nadir örnekler arasında yer almakta.
Kasteller, evlerin su ihtiyacını karşılamakla kalmayıp, halkın ortak kullanımı için tasarlanmış, birleşik kaplar sistemi ile işleyen ve halka açık yıkama alanları sağlayan yapılar olarak ön plana çıkmakta. Suyun yer altı kanallarıyla taşındığı bu sistem, şehir yaşamının sürdürülebilirliği ve suyun kaybolmasını önlemek açısından kritik bir rol üstlenmekte.
Kastel Nedir?
Kastel, dilimize Arapçadan geçmiş ve “yer altında suyun bölümlere ayrıldığı alan” anlamına gelmekte. Gaziantep’te ise kısmen veya tamamen yer altında yapılan, 10-40 basamakla inilen ve büyük su tesisleri olarak işlev gören yapılar kastel olarak adlandırılmakta.
Bu yapılar sadece su temini amacıyla değil, aynı zamanda halkın sosyal ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla da kullanılmakta oldukları belirtiliyor. Livası adı verilen yer altı kanalları, suyun şehir merkezine taşınmasını sağlamakta. Evler, su ihtiyacını karşılamak ve erzakların yazın bozulmasını önlemek için bu livasların üzerine inşa edildikleri gözlemlenmekte.
Gaziantep’in 12 Bin Yıllık Yer Altı Su Tünelleri (Kastelleri)
Pişirici Mescidi ve Kasteli: 13. yüzyıla tarihlenen Pişirici Kasteli, şehrin en eski kasteli olarak bilinir. Kesme taşla yapılan yapıda temiz ve kirli su hazneleri ayrı tutulmuştur.
İhsan Bey Mescidi ve Kasteli: 16. yüzyılda inşa edilen bu yapı, Kozluca Kasteli ile benzer mimariye sahiptir. Şehitler Caddesi üzerindeki girişten 25 basamakla alt kata inilmektedir ve havuz ile livas hatlarına ulaşılır.
Şeyh Fethullah Kasteli: 1563 yılında yapılan kastel, Şeyh Fethullah Camii’nin avlusunda yer almakta ve şehrin eşsiz su mimarisi örneklerinden biridir.
İmam-ı Gazali Kasteli: Yazıcık Mahallesi’ndeki bu kutsal kabul edilen yapı, 40 basamakla inilen ve hamuz “Hamam Gazel”i barındıran bir kasteldir.
Ahmet Çelebi Kasteli: Ulucanlar Mahallesi’nde bulunan bu yapı, medrese ve cami ile birlikte kullanılmıştır. 44 basamakla alt katlara inilmektedir.
Kozluca Kasteli: 16. yüzyılda inşa edilen bu kastel, Kozlu Camii’nin su ihtiyacını karşılamak amacıyla yapılmıştır.
Kazı sırasında pişmiş topraktan künklerle akaçlamaların yapıldığı livaslar keşfedilmiştir.
Gaziantep’in 12 Bin Yıllık Yer Altı Su Tünelleri: Hangi Mahallelerin Altında Saklı?
Gaziantep’teki kasteller şehrin farklı noktalarında yer alıyor. Şeyh Fethullah Camii Kasteli, Kepenek Mahallesi’nde bulunuyor. Pişirici Kasteli ise Şahinbey ilçesindeki Suyabatmaz Mahallesi’nde, Pişirici Sokağı ile Müftü Sokağı’nın kesişiminde yer alıyor. İmam-ı Gazali Kasteli, Yazıcık Mahallesi İmam Gazali Sokağı’nda; Ahmet Çelebi Kasteli Ulucanlar Mahallesi’nde; Kozluca Kasteli, Kozlu Camii’nin güneybatısında; İhsan Bey Kasteli ise Şehitler Caddesi üzerinde bulunmakta.
Gaziantep’in 12 Bin Yıllık Yer Altı Su Tünellerine (Kastellere) Nasıl Gidilir?
Gaziantep kastellerinin çoğu şehir merkezine, Şahinbey ilçesine ve Bakırcılar Çarşısı’na oldukça yakın bir noktada yer almakta.
Bu nedenle ister özel araçla, ister otobüs veya uçak ile seyahat edenler, araçlarını bir otoparka bırakıp şehir merkezine geçerek, kastellerin konumuna göre toplu taşıma araçları tercih edilmeli.
