Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), kamuoyunda "yıpranma payı" olarak bilinen ve belirli meslek gruplarında çalışanlara erken emeklilik imkanı sunan fiili hizmet süresi zammı uygulamasına dair önemli bir bilgilendirme yaptı.
Geçtiğimiz hafta yayımlanan “Kısıtlanacak meslek kodları hakkında” başlıklı açıklamada, bu haktan usulsüz yararlanılmasının önüne geçmek amacıyla yeni bir bildirim sistemine geçileceği ifade edildi.
Bu yeni uygulamanın bu aydan itibaren devreye alınacağı açıklandı.
Peki, SGK’nın yayımladığı bu duyuru ne ifade ediyor? Yıpranma payı bazı mesleklerde sona mı eriyor? İşte Habertürk yazarı Ahmet Kıvanç’ın konuyla ilgili değerlendirmeleri:
Yıpranma Hakkı ve Fiili Hizmet Süresi Zammı Nedir?
"5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda belirtilen ağır ve tehlikeli işlerde çalışanların prim günlerine ekleme yapılmaktadır.
Bu uygulamaya 'fiili hizmet süresi zammı' denir ve halk arasında 'yıpranma hakkı' olarak bilinmektedir.
2008 sonrası eklenen bu prim günleri, emekli maaşlarını olumlu yönde etkilerken, meslek gruplarına göre erken emeklilik imkânı sağlamaktadır."
Mevcut Uygulamada Kimler Nasıl Faydalanıyor?
"Çalışılan her 360 gün için 60 gün ek prim verilen meslekler şunlardır: 'Kurşun ve arsenik işleri, cam fabrikaları ve atölyeleri, çimento fabrikaları, kok fabrikaları ve termik santraller, alüminyum fabrikaları, döküm fabrikaları, itfaiye ve yangın söndürme işleri ile insan sağlığıyla ilgili alanlar.'
360 güne karşılık 90 gün ek prim verilen işler ise şöyle sıralanıyor: 'Cıva üretimi işleri sanayii, demir ve çelik fabrikaları, asit üretimi yapılan yerler, radyoaktif ve iyonize maddelerle yapılan işler, Türk Silahlı Kuvvetleri, Emniyet, polis, Milli İstihbarat Teşkilatı, basın ve gazetecilik, TRT, milletvekilleri, cumhurbaşkanı yardımcıları, bakanlar ve ceza infaz kurumu personeli.'
Yer altı işlerinde çalışanların her 360 günlük çalışmasına 180 gün ilave edilirken, eklenen süre asker, polis ve MİT mensuplarında en fazla 8 yıl, diğer mesleklerde ise 5 yılı geçememektedir.
Bu süreler yaş haddinden yarı oranında düşülür ancak düşülen süre 3 yılı aşamaz. Asker, polis, MİT, milletvekili, cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakanlar en fazla 3 yıl, diğer meslek çalışanları ise en fazla 2,5 yıl erken emekli olabilirler."
Mayıs Ayından İtibaren Meslek Kodu Kısıtlaması Başlıyor
Kanunda bu kurallarda değişiklik yapılmamış olmakla birlikte, uygulamada bazı aksaklıklar yaşanmaktadır. FHSZ kapsamındaki işyerleri, 4/a kapsamında çalışanların hizmet bildirimlerini yaparken bazı meslek kodlarının FHSZ kapsamına girmediği ve işin risk taşımadığı tespit edilmiştir.
SGK’nın geçtiğimiz hafta yayımladığı “Kısıtlanacak meslek kodları hakkında” duyuruda, Nisan 2025 hizmet bildirimlerinden itibaren, kısıtlanan meslek kodlarından yapılan FHSZ kapsamındaki hizmet bildiriminin engelleneceği, işverenlere hata mesajı verileceği belirtildi.
Nisan ayında çalışanların beyannameleri bu ayda verilecek ve meslek kodu kısıtlaması uygulaması başlayacak.
Yanlış Meslek Kodu Bildirimi Durumunda Ne Olacak?
Fiili hizmet süresi zammı kapsamına giren bir iş yapılmasına rağmen, işveren tarafından hatalı meslek kodu girilmişse, bu kod düzeltilmeli ya da belge türü FHSZ kapsamına girmeyen tür ile değiştirilmelidir.
Ayrıca işverenler, bağlı bulundukları sosyal güvenlik merkezlerine başvurarak, meslek kodu kısıtlaması nedeniyle hizmet bildirimi yapılamayan ancak FHSZ kapsamında çalışan personel için gerekli belgeleri sunacak.
Yapılacak inceleme sonrası FHSZ kapsamı tespit edilen çalışanların bildirimleri sağlanacak.
Meslek Kodu Kısıtlaması Neden Getirildi?
Kısıtlanan meslek kodları 98 sayfalık bir listeyi kapsamaktadır. Bu mesleklerde çalışanlar normalde FHSZ kapsamında değiller. Ancak uygulamada, gerçekte FHSZ kapsamındaki bazı çalışanların yanlış kodlarla bildirildiği belirlendi.
Örneğin; şoförlük mesleği FHSZ kapsamına dahil değilken, itfaiyede çalışan bir itfaiye şoförü FHSZ kapsamındadır. Ancak bu kişi "vasıta sürücüsü" meslek kodu ile bildirilirse sistem hata verecek ve doğru meslek kodu istenecek.
Kanun, FHSZ’den faydalanmak için ilgili işte fiilen çalışmayı zorunlu kılar. Örneğin döküm fabrikasında herkes FHSZ kapsamında değildir; sadece döküm kalıplarını hazırlayan, döküm şarjını yapan veya eritme fırınlarında çalışanlar kapsamda yer alır. Diğer işçiler yıpranma hakkından faydalanamaz.
