Tarihî Süreç ve Mimari Yapı
Arşivlerde, Bey Mahallesi’nin yerleşiminin Memlüklü dönemine kadar uzandığı belirtilirken; semt, adı “Bey Camii” civarına dayanan yapısıyla da tanınmaktadır.
Sivil mimarisiyle öne çıkan mahallede taş konaklar, ahşap doğramalar, kesme bazalt sokak taşları ve Osmanlı dönemine ait çıkmaz sokaklar hâlâ varlığını korumaktadır. Yüzyıllardır bir arada yaşayan farklı inanç, estetik anlayış ve mimari üsluplar bu mahallede birleşirken, eski yaşam kültürünün izleri restorasyon projeleriyle yeniden gün yüzüne çıkarılıyor.
Bey Mahallesinin Eski Sosyal Yaşamı ve Komşuluk Kültürü
Geçmişte, Bey Mahallesi’ni dönemin varlıklı aileleri tercih etmiş; komşular arasında karşılıklı yardımlaşma, sıcaklık ve ortak çıkarlar önemli rol oynamıştır.
Kışın soğuğunu kesme taş duvarlar, yazın serinliğini laggedan mağaramsı alt mekânlar ve çatılardan sızan gölgelerle dengeler, komşular evlerinin önünde oturup sohbet eder, çocuklar dar sokaklarda birlikte neşe içinde oynardı. Evlerin altında turşu, peynir gibi yöresel ürünlerin saklandığı kiler benzeri alanlar; yazın meyve, sebze kurutulan ve kışa hazırlık yapılan işlikler mahalle yaşamının rutin parçalarıydı.
Mahallede farklı etnik ve inanç gruplarından ailelerin bir arada yaşaması, erken yaşlardan itibaren cemaat, okul, pazar gibi ortak yaşam alanlarının şekillenmesini sağlamış; bayramlaşmalar, düğünler, cenazeler hep birlikte yapılırdı.
-
El sanatları: Bey Mahallesi’nde taş işçiliği, ahşap oyma, süsleme motifleri ve geleneksel kapı-pencere doğramacılığı önemli bir yer tutuyordu. Konakların kapılarındaki dekoratif işçilik, cephe süslemeleri bu zanaatın somut örneklerini oluşturur.
-
Yemek kültürü: Gaziantep mutfağından tatlar mahalle evlerinde sabah kahvaltılarıyla başlar; öğlen ve akşam komşularla ya da büyük aileyle birlikte sofralar kurulur, paylaşımlar olurdu. Yöresel içecekler, ev yapımı şire (protein açısından zengin üzüm şırası) gibi ürünler günlük yaşama renk katardı.
-
İnanç ve ibadet alanları: Mahalle camileri ve kiliseleri, sadece ibadet mekânı değil aynı zamanda sosyal buluşma alanlarıydı; cemaat toplantıları, dersler ve mahalle toplantıları burada düzenlenirdi. Bey Mahallesi’nde Kurtuluş Camii, Kozanlı Camii, Eyüboğlu Camii gibi önemli cami ve kiliselerde bu gelenek hâlâ devam etmektedir.
Bozulma, Göç ve Yeniden Canlanma Süreci
1970’li yılların sonuna kadar mahalle varlıklı ailelerin oturduğu bir yer iken, şehirleşme ve modern konut talepleriyle birlikte birçok kişi apartmanlara taşındı. Bu durum Bey Mahallesi’ni zamanla orta ve düşük gelirli ailelerin yaşadığı bir semte dönüştürdü. Zamanla bazı konaklar terk edildi, bakımsız kaldı; birçok yapı yıprandı.
2007 yılında Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Koruma Uygulama Denetim Bürosu (KUDEB) öncülüğünde başlayan “Sokak Sağlıklaştırma Projesi” ile mahallede restorasyon hareketi hız kazandı. Yaklaşık 200’e yakın evin cepheleri yenilendi, sokak altyapısı düzenlendi; kesme taş sokak taşları, özgün taş ve ahşap doğramalar kullanılmaya başlandı.
Aynı dönemde “Sanat Sokağı” projesi devreye girdi; tarihi konaklar müze, kafe, sanat atölyeleri ve kitap kafelere dönüştürüldü. 7 konağın restorasyonu hedeflenmiş ve 5 tanesinin çalışmaları tamamlanma aşamasına gelmiştir.
Geçmişten Geleceğe Yaşayan Değerler
Mahalle sakinleri eski Bey Mahallesi’ni “komşulukların güçlü olduğu”, “yardımlaşmanın ve ortak yaşamın hâkim olduğu” bir yer olarak hatırlıyor. Eski mahalle evlerinin altında kullanılan mağaramsı kilerler, yazlık kışlık kullanım alanları, çıkmaz sokaklarda mahalle çocuklarının birlikte oynadığı o eşsiz sokak kültürü, bugüne miras kalmış değerler.
Günümüzde restorasyonlar, turizme yönelik yapılan yatırımlar ve “Sanat Sokağı” çalışmaları Bey Mahallesi’nin kültürel belleğini korumayı amaçlıyor. Komşuluk ilişkilerinin yeniden canlanması, gençlerin eski yaşam pratiklerini öğrenmesi ve yerel halkın mahallelerine sahip çıkması projenin kalıcı olmasını sağlayacak unsurlar arasında yer alıyor.
