Kutnu dokumacılığı, Türkiye'de yalnızca Gaziantep'te üretilen ve tarihsel bir öneme sahip olan ipekli bir kumaş türüdür. Temel hammaddesi floş (suni ipek) ve pamuk ipliği olan bu kumaş, tamamen el tezgahlarında ve farklı tekniklerle dokunmaktadır. Kutnu, hem geleneksel kıyafetlerde hem de çeşitli aksesuar, giysi, çanta, terlik, perde gibi ürünlerde kullanılmaktadır.
Kutnu Kumaşının Kullanım Alanları
Kutnu kumaşında çözgü iplikleri ipekten, atkı iplikleri ise pamuk ve ipek karışımından yapılır. Kumaş, saten örgü yöntemiyle dokunur ve çözgü yönünde renkli çizgilerle süslenmiş bir tür yarım ipekli kumaştır. Bu kumaş, yerel giyimlerin yanı sıra turistlere yönelik giysiler, çantalar ve perde gibi birçok üründe de tercih edilmektedir. Son yıllarda özellikle İstanbul Kapalı Çarşı ve turistik bölgelerde büyük ilgi görmektedir. Ancak ana üretim merkezi Gaziantep’tir.
Kutnu Kumaşı Çeşitleri ve Çözgü Sayıları:
Kutnu kumaşı, çözgü sayısı ve kullanılan örgü tipine göre farklı isimlerle adlandırılır.
- Kutnu: Çözgü tel sayısı 4000-5000 arasında olan, atlas saten örgü ile dokunan kumaştır.
- Alaca: Çözgü tel sayısı 3000-4000 arasında olan, bez ayağı örgüsüyle yapılan ve batik motifleriyle süslü kumaştır.
- Meydaniye Kutnu: Çözgü tel sayısı 2000-3000 arasında olan, yine bez ayağı örgüsüyle dokunan ve kendiliğinden oluşan batik desenlere sahip kumaştır.
Kutnu kumaşında renkli çözgülerin oluşturduğu çizgiler ve desenler, kumaşın çeşitliliğine göre farklılık gösterir. Bunlar arasında Hindiye Kutnu, Çiçekli Furş, Kemha Kutnu, Vişneli Furş gibi çeşitler yer alır.
Kutnu Kumaşının Teknik Özellikleri
Antep Kutnu Kumaşı'nın dokuma sürecinde kullanılan malzemeler ve teknikler kendine özgüdür. Kutnu kumaşının çözgü iplikleri, geleneksel olarak ince ipekten üretilmiş, son yıllarda ise floş (suni ipek) ipliği kullanılmakta. Atkı iplikleri ise genellikle pamuk ipliği kullanılarak dokunur. Kumaşın üretiminde haşıl işlemi için kayısı ağacından elde edilen doğal reçine kullanılır.
Kutnu kumaşı, çeşitli örgü teknikleriyle dokunur. Çözgü sateni, bez ayağı ve bazen rips örgüleri kullanılarak üretilmekte. Kumaşın desenleri, çözgü ipliklerinin bağlama batik tekniği ile renklendirilmesi sonucu kendiliğinden ortaya çıkar.
Kutnu Kumaşı Nasıl Üretilir?
Kutnu kumaşı oldukça titiz ve detaylı aşamalardan geçer. Kutnu kumaşı aşaması şu şekilde sıralanmakta:
- Söküm İşlemi: Çözgü iplikleri, "devere" adı verilen çözgü dolaplarına sarılır ve burada ipliklerin düzgün bir şekilde çözülmesi sağlanır. Bu işlem, büyük bir ustalık gerektirir.
- Boyama İşlemi: Çözgü iplikleri, farklı renklerdeki boya maddeleriyle boyanır. Bu işlem, kök boyalar veya direkt boyalar kullanılarak yapılır. Bağlama batik boyama tekniği ile desenler oluşturulur.
- Mezek İşlemi: Boyama işlemi sonrası, çözgü iplikleri haşıl maddesi ile güçlendirilir. Bu işlem, ipliklerin sağlamlık kazanmasını sağlar ve dokuma sırasında kopmalarını engeller.
- Dokuma İşlemi: Çözgü iplikleri, kamçılı el tezgahlarında veya modern armürlü ve jakarlı tezgahlarda dokunur.
- Bitim İşlemi: Dokunan kumaş, tavlama, nişeleme, cendereleme ve mengenede sıkıştırma işlemleriyle son halini alır. Bu aşama, kumaşın parlaklığını ve düzgünlüğünü sağlar.
Antep Kutnu Kumaşı, Gaziantep'e özgü bir ürün olarak 2015 yılında coğrafi işaret alarak tescillenmiştir. Bu coğrafi işaretin, geleneksel yöntemlerle sadece Gaziantep'te üretilmesi gerektiğini belirten çeşitli özellikleri mevcut.
Antep kutnu kumaşı, Gaziantep Sanayi Odası tarafından yapılan denetimlerle üretim süreci ve kalite kontrolü sağlanır. Denetimlerde, kumaşın doğru malzemelerle üretildiği, çözgü ipliklerinin ipek veya floş, atkı ipliklerinin ise pamuk olduğunu doğrulamak gerekir. Ayrıca, bağlama batik tekniğiyle renklendirilen kumaşların, kendiliğinden oluşan desenlere sahip olup olmadığı da kontrol edilmekte. Denetim kriterlerine uymayan üreticiler, belirtilen süreler içinde denetimden geçirilir ve gerekli düzeltmeler yapılması zorunlu kılınır.
Kutnu kumaşının üretimi, yalnızca deneyimli ustalar tarafından yapılmakta. Kumaşın desenleri, renkli çözgülerin ve bağlama batik tekniğiyle elde edilen motiflerin özenle ve titizlikle tasarlanması gerekir. Antep Kutnu Kumaşı atalardan bu yana üretim süreci devam etmekte. Üretim Gaziantep ili sınırları içinde gerçekleştiğinden zorunlu kılınmıştır.
